Ο ναός του Αγίου Μάµαντος στην κατεχόμενη Μόρφου

Δρος Χριστόδουλου Χατζηχριστοδούλου

Ο ναός του Αγίου Μάµαντος στην κατεχόμενη Μόρφου

Ο ναός ανήκει στον λεγόμενο φραγκοβυζαντινό ρυθµό και συνδυάζει τη γοτθική τρίκλιτη βασιλική µε τον βυζαντινού τύπου τρουλλαίο ναό. Παρουσιάζει σηµαντικές οµοιότητες µε το καθολικό της Μονής του Αγίου Νεοφύτου στην Πάφο, που είναι της ίδιας χρονολογικής περιόδου. Τα τρία κλίτη διαχωρίζονται από δύο κιονοστοιχίες µε πέντε κίονες ή κάθε µία. Τα τόξα που ενώνουν τους κίονες είναι ηµικυκλικά και ξεκινούν από ψευδογοτθικά κιονόκρανα.

Στο µέσο του βόρειου τοίχου του ναού ανοίγεται τυφλό τόξο µε περίτεχνο λαξευτό διάκοσµο και στεγάζει τη µαρµάρινη σαρκοφάγο του Αγίου Μάµαντος του 3^ου αιώνα μ.Χ. Το ανατολικό άκρο του βόρειου κλίτους είναι αφιερωµένο στην Αγία Τριάδα και στους γονείς του αγίου Μάμαντος, αγίους Θεόδοτο και Ρουφίνα και το αντίστοιχο του νότιου κλίτους είναι αφιερωμένο στην Αγία Άννα. Οι άγιες Τράπεζες και των δύο παρεκκλησίων καθώς και οι Προθέσεις διανοίγονται στον ανατολικό τοίχο.

Αρχικά ο ναός έφερε χαµηλό κτιστό τέµπλο µε µαρµάρινα θωράκια, πάνω στο οποίο τοποθετήθηκε ξυλόγλυπτο εικονοστάσιο, που χρονολογείται στον 16ο αιώνα, αλλά έχει υποστεί µεταγενέστερες επεµβάσεις. Οι τοιχογραφίες στις δυτικές πλευρές των δύο κιόνων, που είναι ενσωµατωµένοι στο εικονοστάσιο παριστάνουν τους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο. Στην κόγχη της Πρόθεσης υπάρχει τοιχογραφία µε τον Άρτο της Ζωής. Οι τοιχογραφίες χρονολογούνται στον 16ο αι. Το ξυλόγλυπτο κιβώριο που καλύπτει την αγία Τράπεζα, το σημαντικότερο ίσως κιβώριο που σώζεται στην Κύπρο χρονολογείται γύρω στα μέσα του 16^ου  αιώνα και η ζωγραφική του υπογράφεται από τον ζωγράφο Σίλβεστρο Αξιώτη.

Ο ναός του Αγίου Μάµαντος είναι κτισµένος στα ερείπια δύο παλαιοχριστιανικών βασιλικών και ενός µεσοβυζαντινού ναού, ο οποίος φαίνεται ότι παρέµεινε σε χρήση πιθανώς µέχρι την ανέγερση του σηµερινού ναού τον 16ο αιώνα από τον φεουδάρχη της περιοχής Ευγένιο Συγκλητικό. Μέσα στο ναό εντοπίστηκαν ταφές, στοιχείο που οδηγεί ότι χρησιμοποιήθηκε και ως κοιµητηριακός. Ήδη από τον 16ο αιώνα ο ναός αποτελούσε καθολικό Μονής αφιερωµένης στον Άγιο Μάµαντα. Τη Μονή επισκέφθηκε το 1727 και το1735 ο Ρώσος περιηγητής Βασίλειος Μπάρσκυ. Κατά την επίσκεψή του το 1727 περίγραψε τον ναό, ενώ κατά το 1735 σχεδίασε το µοναστήρι. Σε μαρμάρινο κίονα της δυτικής εισόδου άφησε γραπτή ενθύμηση της επίσκεψής του στο ναό.

Το 1900 κτίστηκε το κωδωνοστάσιο στη βορειοανατολική γωνιά του ναού. Το 1907 στη δυτική και τη βόρεια πλευρά κατασκευάστηκε υπόστεγο (ηλιακός) από τον εργολάβο Γεώργιο Ασσιώτη από το Καϊµακλί. Την ίδια εποχή έγινε και το λιθανάγλυφο προσκυνητάρι στη δυτική πλευρά του ναού.

Ο ναός κατελήφθη το 1974 από τα τουρκικά στρατεύματα και μετατράπηκε σε «μουσείο εικόνων». Από το 2004 τελείται στον τουρκοκρατούμενο ναό από τον μητροπολίτη Μόρφου Νεόφυτο εσπερινός και θεία λειτουργία στις 1 και 2 Σεπτεμβρίου για την εορτή του Πολιούχου αγίου της Μόρφου Μάμαντος.