Και μια άλλη άποψη: Τελώνια ή περί τρομολαγνείας

Αναδημοσίευση από http://www.zephyr.gr/stjohn/epi94.htm

Πρόλογος

Εδώ και αρκετά χρόνια παιδεύουμε τη σκέψη να γράψουμε στην "Επίγνωση" κάτι για την πλάνη του τελωνισμού των ψυχών. Διαβάζαμε τη σχετική αρθρογραφία σε ξενόγλωσσα κείμενα, που γράφονταν και συζητιούνταν από ορθόδοξους μεν, που ζούσαν όμως σε χώρες όπου η ορθοδοξία δεν έχει πατροπαράδοτη ρίζα. Ατελείωτες δυτικότροπες μακρηγορίες, για θέματα που σχετίζονται με τα βαθειά μυστήρια του ανθρώπου και της αιώνιας ζωής. Ψευδεπίγραφες αποδείξεις της διδασκαλίας τάχα της Εκκλησίας. Σκεφτόμασταν, λοιπόν, ότι είναι ανάξιο να φέρουμε τέτοια θέματα στην επικαιρότητα, έστω κι αν ήταν γνωστό ότι αποτελούν μέρος πλέον μιας παρεφθαρμένης προφορικής, λαϊκότροπης παράδοσης και στην Ελλάδα.

Τον τελευταίο καιρό, ανάμεσα σε άλλα εισαγόμενα είδη, εμφανίζονται με αυξανόμενη συχνότητα εκδόσεις από αυτές που ελπίζαμε ότι το ορθόδοξο αισθητήριο δεν θα επέτρεπε να εμφανιστούν στη γλώσσα μας. Μέσα από την προβολή σύγχρονων γερόντων, που είναι αγαπημένο θέμα των θρησκευτικών εκδοτών, παράγεται πλέον και υποκουλτούρα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η επίκληση των πατέρων της Εκκλησίας αποκτά την πιο τρομοκρατική, αντι-πνευματική, εξουσιαστική εκδοχή της. Αντιστεκόμενοι σ' αυτόν τον αντιεκκλησιαστικό λόγο καταθέτουμε εδώ λίγες σκέψεις για το θέμα του λεγόμενου τελωνισμού, σαν ελάχιστο χρέος, κάνοντας ταυτόχρονα μια προσπάθεια να αποφύγουμε την διαλεκτική απολογητική που είναι εγγενής σε τέτοιες συζητήσεις.

Ι.Κ.

Τα τελώνια ή περί τρομολαγνείας

"Για τη δοκιμασία των ψυχών καθώς περνούν μέσα από τον αέρα, έχουν τοποθετηθεί από τις σκοτεινές δυνάμεις ξεχωριστοί τόποι κρίσης και φρουροί με αξιοσημείωτη τάξη. Στα υποουράνια στρώματα, από τη γή μέχρι τον ίδιο τον ουρανό, ορθώνονται λεγεώνες πεπτωκότων πνευμάτων που φρουρούν τη διάβαση της ψυχής. Κάθε τμήμα είναι υπεύθυνο για μία ειδική μορφή αμαρτίας και ελέγχει την ψυχή γι' αυτή τη μορφή αμαρτίας, όταν η ψυχή φθάνει εκεί. Στα Πατερικά κείμενα, οι εναέριοι δαιμονικοί φρουροί και οι τόποι κρίσης αποκαλούνται τελώνια και τα πνεύματα τα οποία υπηρετούν σε αυτούς αποκαλούνται εισπράκτορες". (Επισκόπου Ιγνατίου Μπριαντσιανίνωφ, έργα, τόμ. ΙΙΙ, εκδ. Τουζώφ, Αγία Πετρούπολη 1886. Η παραπομπή από το βιβλίο του π. Σεραφείμ Ρόουζ, Η ψυχή μετά τον θάνατο, Εκδ. Μυριόβιβλος, Αθήνα 2005)

"Στην Ορθόδοξη δογματική θεολογία η διέλευση των τελωνίων είναι μέρος της μερικής κρίσης μέσω της οποίας καθορίζεται η πορεία της ψυχής μέχρι την Τελική Κρίση. Τόσο η μερική όσο και η Τελική Κρίση διεξάγονται από αγγέλους, οι οποίοι ενεργούν ως όργανα της θείας δικαιοσύνης". (π. Σεραφείμ Ρόουζ, Η ψυχή μετά τον θάνατο, Εκδ. Μυριόβιβλος, Αθήνα 2005.)

Για τα τελώνια πολύς ο λόγος: αγαπημένη θεματική ενότητα σε ενοριακές συναντήσεις, Κυριακά κηρύγματα, περιοδικά δημοσιεύματα και προσφάτως, αντικείμενο μελέτης πολυσέλιδων και δή, επιμελημένων βιβλίων που ασχολούνται με την ψυχή μετά τον θάνατο. Το σεσιγημένο μυστήριο του θανάτου αναλύεται με λεπτομερείς περιγραφές, επεξηγήσεις, διεξοδικά σχόλια, ενώ έχει επιστρατευθεί μια πλειάδα πατερικών και αγιογραφικών κειμένων, γνήσιων και νόθων, που πάντοτε ερμηνεύονται εν πολλοίς αυθαίρετα με τρόπο ώστε να προσφέρουν το ζητούμενο θεωρητικό υπόβαθρο. Τίποτε δεν μένει κρυφό: "Φωτίζεται" ενδελεχώς η "περιπλάνηση" και η κατάσταση της ψυχής αμέσως μετά τον θάνατο, στις δύο μέρες, στις σαράντα μέρες αλλά και στο διάστημα μέχρι την τελική Κρίση. Περιγράφεται με εκπληκτική σαφήνεια η φύση των αγγέλων και των δαιμόνων, οι "χριστιανικές εμπειρίες παραδείσου" σε αντιπαράθεση με τις "εμπειρίες του εναέριου κόσμου", οι "οράσεις της κόλασης", η πάλη με τα δαιμόνια, ακόμα και η χαρακτηριστική "ευωδία" ή "δυσωδία" που συνοδεύει το ανάλογο βίωμα. Όλη αυτή η λεπτολογία συνοδεύεται από μία συναισθηματική περιβολή τρόμου και οδύνης: τρόπος ενδεικτικός της ανενδοίαστης και ανηλεούς ανάγκης του ανθρώπου να ασκήσει εξουσία.

Στην πραγματικότητα, η πλάνη των τελωνείων δεν είναι παρά παγανιστικό κατάλοιπο λαογραφικού ενδιαφέροντος ανάλογο με τους μύθους των καλικάντζαρων, των νεκροπομπών του Χάρωνος, του βαρκάρη του Αχέρωντος που απαιτούσε τον οβολό στο χέρι των νεκρών για να τους περάσει στην άλλη όχθη. "Τελώνες του δεινού κοσμοκράτορος", διδάσκει η εμπειρία της Εκκλησίας, δεν είναι παρά οι δαίμονες που πολιορκούν τον άνθρωπο στη διάρκεια του εν χρόνω βίου του, σημαίνοντας τη δυνατότητά του εν ελευθερία να στραφεί μακρυά από τη χάρη και την αγάπη του Θεού, στην αυτο-εξορία από την όντως ζωή. Γι' αυτό "καθ' ημέραν ανάγκη ημίν επίκειται, εκτίλαι εξ αυτής (της φύσεως) τας ακάνθας, έως ού αυτή η γή ίσταται".(Ισαάκ του Σύρου, τα Ευρεθέντα Ασκητικά, Λόγος ΟΔ΄, Εκδ. Ρηγόπουλου 1997).

Με τον θάνατο όμως, "σαββατίζει η ψυχή και το σώμα", κι ο σαββατισμός δεν είναι παρά "κατάπαυσις από παντός λυπηρού, και ανάπαυσις τελεία των οχληρών". (Ισαάκ του Σύρου, ό.π. ) Με τον θάνατο παύουν οι σύνολες ψυχοσωματικές λειτουργίες αφού ο άνθρωπος "ουκέτι δύναται ενεργείν διά των μορίων του σώματος, ου λαλείν, ου μιμνήσκεσθαι, ου διακρίνειν, ουκ επιθυμείν, ου λογίζεσθαι, ου θυμούσθαι, ου καθοράν". (Αγ. Αναστασίου Σιναΐτη, Οδηγός, Ερώτ. ΠΘ΄, Migne P.G. 89, 36.) Η διδασκαλία περί τελωνείων έρχεται σε ανοιχτή ρήξη με την παραπάνω πατερική κατανόηση αλλά και με την πίστη της εκκλησίας ότι ο θανάτος είναι ύπνος εν χειρί Θεού. Υποστηρίζεται αντίθετα ότι η ψυχή είναι "ενεργή" μετά τον θάνατο, ενώ η διδασκαλία περί "ύπνου" ονοματίζεται αίρεση της τάξεως των Χιλιαστών και των Αντβεντιστών!

Η πλάνη του τελωνισμού καθιστά τους δαίμονες κριτές ή τουλάχιστον ανακριτές των ανθρώπινων ψυχών και πάντως τους εμφανίζει σ' έναν ρόλο επικουρίας του έργου του Θεού. Το δικαστήριο των τελωνίων είναι ένα "κατώτερο πρωτοβάθμιο δικαστήριο", που βέβαια αφήνει ανοικτό το ερώτημα αν υφίσταται δευτεροβάθμιο τέτοιο ή αν η τελική Κρίση έχει οποιαδήποτε σημασία, αφού οι ψυχές που κρατούνται από τα τελώνια δεν φαίνεται να έχουν την παραμικρή δυνατότητα προσφυγής στον ίδιο τον Θεό. Κι αφού τίποτε δεν γίνεται εν αγνοίΑ του Θεού, τα δαιμόνια αποδεικνύονται συνεργοί του Θεού.

Δεν έχει νόημα να αντιπαραθέσει εδώ κανείς τις πατερικές και αγιογραφικές αναφορές που απογυμνώνουν τη διδασκαλία περί τελωνείων. Κι αυτό γιατί η ανάγνωση των πηγών αποτελεί μέρος του προβλήματος. Στις μέρες μας δυστυχώς η στροφή στους Πατέρες είναι συχνά ένα είδος μόδας που επιβάλλεται με τους όρους της αυθεντίας, της αναγκαστικής επιβολής. Αυτό που κυρίως έχει σημασία και χρειάζεται να τονισθεί εδώ είναι ότι η πλάνη των τελωνίων συμβάλλει στη συστηματική διαμόρφωση ενός ήθους που αρνείται την αποφατική γνώση και εγκλωβίζει τη σκέψη σε μοτίβα που ευτελίζουν το νόημα της χριστιανικής θεολογίας.

Η επιτακτική ανάγκη της ανθρώπινης ψυχής για βεβαιότητες και περιγεγραμμένα σχήματα, η αδυναμία της να παραδοθεί με εμπιστοσύνη στο κάλεσμα της αγάπης του Θεού, βρίσκονται στη ρίζα κάθε σχολαστικής διδασκαλίας. Είναι η φύση του ανθρώπινου νού να υποτάσσει τη γνώση στους περιορισμούς τούτου του κόσμου: τις διαστάσεις του χώρου, του χρόνου, της φθοράς εν γένει. "Ψάχνουμε το αίνιγμα της ύπαρξής μας, το μυστήριο της ζωής και του θανάτου, όπως βλέπουμε τα σκουλίκια στο απόβροχο να ψάχνουν τη λάσπη. Τυφλά, μέσα σε προκαθορισμένα, αξεπέραστα όρια. Η σκέψη και ο λόγος δεν μας εξασφαλίζουν παρά μόνο ψευδαισθήσεις γνώσης, μόνο παραβολές, αλληγορίες, εικόνες μέσα από έσοπτρα και αινίγματα. Γαντζωνόμαστε σε εμπειρίες άλλων, εμπειρίες ανθρώπων που μαρτυρούν πώς είδαν τον Θεό, πώς μίλησαν μαζί Του. Και αντικειμενοποιούμε αυτές τις άρρητες εμπειρίες σε τετράγωνες έννοιες που στηρίζουν τη λογική μας. Για να χτίσουμε πάνω στη λογική την ψυχολογική μας αυτάρκεια, τη θωράκιση που αποτρέπει τον φόβο και τον πανικό". (Χρήστου Γιανναρά, Σχόλιο στο άσμα Ασμάτων, Εκδ. Δόμος, Αθήνα 1991)

Η πλάνη των τελωνείων συγκροτείται και θεμελιώνεται στη βάση μιας ορθολογικής και εκβιαστικής αντίληψης που αποκαλύπτεται σε κάθε έκφρασή της: ο άνθρωπος οφείλει "να ακολουθήσει την εν Χριστώ ζωή" ως "τον μοναδικό τρόπο για να διαφύγει τα αιώνια μαρτύρια". Έτσι, τα τελώνια λειτουργούν στις ψυχές με τον τρόπο του δια-βόλου: "Ο διάβολος κατόρθωσε να κάνει τους ανθρώπους να πιστέψουν ότι ο Θεός δεν μας αγαπά πραγματικά, ότι ουσιαστικά αγαπά μόνο τον εαυτό του και ότι μας δέχεται μόνο αν συμπεριφερόμαστε όπως Εκείνος θέλει να συμπεριφερόμαστε. Τους έπεισε ότι ο Θεός μας μισεί αν δεν συμπεριφερόμαστε όπως Εκείνος μας πρόσταξε και προσβάλλεται σε τέτοιο σημείο από την ανυπακοή μας, ώστε πρέπει να πληρώσουμε γι' αυτήν με αιώνια βάσανα, τα οποία Εκείνος δημιούργησε γι' αυτό το σκοπό". (Αλέξανδρου Καλόμοιρου, Ο πύρινος ποταμός, Εκδ. Ζέφυρος, Θεσσαλονίκη 1992).

Οι κήρυκες της περί τελωνίων διδασκαλίας όχι μόνο στερούν από τον άνθρωπο τη δυνατότητα να εμπιστευθεί τι νόημα έχει να εμπιστεύεσαι όταν γνωρίζεις το αναμενόμενο; αλλά πλήττουν καίρια την ίδια τη σχέση του με τον Θεό. Πώς να αναζητήσει κανείς ελεύθερα τη σχέση του μ' έναν Θεό κομμένο και ραμμένο στα μέτρα της ανθρώπινης "δικαιοσύνης"; Πώς να εμπιστευθεί έναν Θεό που εγκαταλείπει τα παιδιά του έρμαια στην αρπαχτικότητα των δαιμονίων και εξαρτά τη "σωτηρία" τους από το παραμικρό ανεξομολόγητο (όχι αμετανόητο) παράπτωμα; Εθίζεται ο άνθρωπος να υποκαθιστά την αναφορά του στο Θεό με την ανέλπιδη αγωνία της αναμέτρησης με τους δαίμονες, αυτούς που αρνήθηκαν πρώτοι κάθε αναφορά και κοινωνία με τον Θεό. Αγωνίζεται να περισώσει έναν τέλειο κατά το δυνατόν εαυτό που θα του χαρίσει αξιόμισθη ανταπόδοση και περιχαρακώνεται στην ασφάλεια της εγωϊστικής του μοναξιάς και αυτοδικαίωσης^ αρνείται κάθε αληθινή σχέση με τον πλησίον από τον φόβο μήπως πληγεί η ατομικότητά του, μήπως διακινδυνεύσει και "πέσει" ώστε τελικά βιώνει την κόλαση από τούτη τη ζωή.

Και τι είναι αληθινά κόλαση; Είναι "η ανταπόδοση μίσους στην αγάπη. Η πικρία στη θέα μιας αθώας χαράς. Να περιβάλλεσαι από αγάπη και να έχεις στην καρδιά σου μίσος". Αυτό θα είναι το μαρτύριο όσων αρνηθούν τη σχέση τους με τον Θεό. "Όλοι τους είναι προσκεκλημένοι στη χαρούμενη γιορτή. Όλοι τους ζούν στη Βασιλεία του Θεού, στην Καινή Γή και στους Καινούς Ουρανούς. Κανένας δεν τους διώχνει. Ακόμα κι αν ήθελαν ν' απομακρυνθούν δεν θα μπορούσαν να δραπευτεύσουν από την Καινή Κτίση του Θεού, ούτε να κρυφτούν από την τρυφερή αγάπη της πανταχού παρουσίας Του. Η μόνη τους εναλλακτική λύση ίσως θα ήταν ν' απομακρυνθούν από τους αδελφούς τους και ν' αναζητήσουν μια πικρή μοναξιά, αλλά δεν θα μπορούσαν να ξεφύγουν από το Θεό και την αγάπη Του". (Αλέξανδρου Καλόμοιρου, ό.π.)

Και πώς να ξεφύγεις από τέτοιον ποταμό αγάπης; "Εγώ πατήρ, εγώ αδελφός, εγώ νυμφίος, εγώ οικία, εγώ τροφή, εγώ ιμάτιον, εγώ ρίζα, εγώ θεμέλιος. Πάν όπερ αν θέλης εγώ. Μηδενός εν χρείΑ καταστής. Εγώ δουλεύσω. ήλθον γαρ διακονήσαι, ου διακονηθήναι. Εγώ και φίλος και μέλος και κεφαλή και αδελφός και αδελφή και μήτηρ. Πάντα εγώ. Μόνον οικείως έχε προς εμέ. Εγώ πένης διά σε και αλήτης διά σε, επί σταυρού διά σε, επί τάφου διά σε. άνω υπέρ σού εντυγχάνω τω πατρί. Κάτω υπέρ σού πρεσβευτής παραγέγονα παρά του πατρός. Πάντα μοι σύ και αδελφός και συγκληρονόμος και φίλος και μέλος. Τι πλέον θέλεις;".(Αγ. Ιω. Χρυσοστόμου, Εις το κατά Ματθαίον Ομιλία ΟΣΤ΄, P.G. 58, 700)

Να η απάντηση στον φόβο του κολασμού και των τελωνείων: η άμετρη αγάπη του Θεού, ο μόνος ρεαλιστικός λόγος πρόσκλησης στην Εκκλησία^ λόγος που να ξεπερνά την αναγκαιότητα της ικανοποίησης του θρησκευτικού ορμέμφυτου και να απαντά στον πόθο για την αναζήτηση της α-λήθειας του ανθρώπινου προσώπου. "Υπάρχει ένας τρόπος να απορείς, ενώ εμπιστεύεσαι. Κι αυτό τον τρόπο τον ψηλαφούμε μόνο στον έρωτα. Ο έρωτας σημαίνει πίστη, εμπιστοσύνη, αυτοπαράδοση. Είσαι μέσα στη σκοτεινιά ατέλειωτων αναπάντητων ερωτημάτων. Όμως εγκαταλείπεσαι στον πόθο, κι αυτός σε βεβαιώνει αν ο άλλος ποθεί τον πόθο σου. Και τότε έχουν απαντηθεί τα ερωτήματα δίχως απάντηση". (Χρήστου Γιανναρά, ό.π.)

Α.Μ.